एआईसम्बन्धी नीतिको ‘खाका कोर्दै’ सरकार, नेपालका लागि अवसर र चुनौती के हुन्?

एआईबारे बुझाइ नै कमजोर’

सूचना प्रविधिबारे जानकार तथा एआईका विषयमा अनुसन्धान गरेका विज्ञ भने नेपालमा एआई नियमनका लागि नीति-नियम बनाउन ढिलो भइसकेको बताउँछन्।

यद्यपि सूचनाप्रविधिमा तीव्र विकास गरिरहेका देशहरूमा पनि एआईको नियमबारे विभिन्न उल्झन देखापरेको उनीहरूको भनाइ छ।

कम्प्युटर विज्ञानमा विद्यावारिधि गरेकी तथा एआईबारे विभिन्न अनुसन्धानमा संलग्न एकजना विज्ञ दोभान राई भन्छिन्, “एआईका सन्दर्भमा युरोपेली सङ्घले नीतिगत र नियमनकारी कार्य व्यवस्थित रूपमा गरिरहेको छ तर अन्यत्र अझै त्यस्तो व्यवस्थित हुन सकिरहेको छैन।”

“नेपालका हकमा कुरा गर्दा यहाँ एआईबारे बुझाइ नै कमजोर भएकाले हामी पछि परिरहेका छौँ। एआई मात्र नभएर प्रविधिका कतिपय विषयहरू हामीले अझै बुझेका छैनौँ र प्रविधि भनेको विकासको मानक हो अनि सकारात्मक मात्र हुन्छ भन्ने बुझाइ यहाँ छ।”

उनी विशेषगरी नेपालमा सरकारले प्रविधिका सकारात्मक र नकारात्मक कुरालाई सूक्ष्म रूपमा नबुझेकाले कतिपय उल्झन देखापरेको बताउँछिन्।

“सूक्ष्मरूपमा नबुझेकाले नै एकातिर प्रविधि भनेको राम्रो मात्र हो भन्ने र अर्कोतिर प्रविधि भनेको खराब मात्र हो भन्ने खालको अतिवादी सोच देखिएको छ,” राईले भनिन्।

नेपालमा एआई जस्ता प्रविधि विकास धेरै नहुने भएकाले “अरुले विकास गरिदिएको हामीले प्रयोग गर्ने मात्र त हो” भन्ने खालको सोच नीतिनिर्मातामा देखिएको उनको भनाइ छ।

सरकारले प्राविधिक समुदायसँग मात्र सल्लाह गरेर कुनै पनि नीति बनाउने भन्दा प्राज्ञिक क्षेत्र र नागरिक समाजसँग पनि सरसल्लाह गरेर नीतिहरू बनाउनु पर्ने उनको सुझाव छ।

प्रविधिलाई सधैँ सकारात्मक रूपमा मात्र हेर्ने नभइ त्यसलाई आलोचनात्मक रूपमा समेत हेर्नुपर्ने आवश्यकता राईले देखेकी छन्।

‘एआईलाई उपयोग गर्ने खालको नीति बनाउनु पर्छ’

कम्प्युटर एसोसिएसन अफ नेपाल (क्यान) महासङ्घका महासचिव चिरञ्जिवी अधिकारीले नेपालमा एआईसम्बन्धी नीति-नियमहरू बनाउन निकै ढिलो भइसकेको बताए।

उनले भने, “हामीले एआईको नियमनका सम्बन्धमा समयमै काम गर्न सकिरहेका छैनौँ। यसले कतिपय नवप्रवर्तकहरूलाई पनि अन्योल भएको छ।”

“सरकारले नीतिको एउटा मस्यौदा तयार पारेको छ तर त्यसमा अझै कतिपय समेट्नुपर्ने विषयहरू समेटिएका छैनन्। हामीले सञ्चारमन्त्रीलाई भेटेर पनि त्यसबारे जानकारी गराइसकेका छौँ।”

अधिकारीले नेपालका विभिन्न क्षेत्रमा एआईको प्रयोग गरेर फाइदा लिन सकिने भएकाले सरकारले नीतिमा त्यसतर्फ ध्यान दिनुपर्ने बताए।

अधिकारीले भने, “हामीले एआईको दुरुपयोग नहुने र त्यसबाट अधिकभन्दा अधिक फाइदा लिनेगरी नीति-नियम बनाउनु पर्छ।”

नेपालमा एआईको प्रभाव

आधिकारिक रूपमा नेपालमा एआईको प्रयोग र त्यसको प्रभाव कस्तो छ भन्ने यथार्थपरक विवरण हालसम्म कसैसँग छैन।

कतिपय गैरसरकारी संस्था तथा निजी कम्पनीहरूले भने नेपालमा एआईको प्रभावबारे केही खोज गरेको बताउने गरेका छन्।

नेपालमा यहाँ विकास गरिएका एआई प्रविधि वा प्रणालीभन्दा बाह्य प्रणालीको प्रयोग धेरै हुने गरेको जानकारहरू बताउँछन्।

केही नेपाली कम्पनीहरूले पनि स्वदेशी आवश्यकता अनुरूप एआई ‘टूल’हरू विकास गरिरहेका छन्।

अमेरिका तथा युरोपमा रहेका एआई प्रविधि तथा प्रणाली विकासकर्ता कम्पनीहरूमा नेपालबाटै कैयौँ युवाहरू संलग्न हुने गरेका छन्।

सर्वाङ्गीण विकास अध्ययन केन्द्र (आईआईडीएस)ले गत वर्ष सार्वजनिक गरेको एउटा अध्ययनले नेपालले विदेशमा सूचना प्रविधि सेवा बेचेर ठूलो मात्रामा विदेशी मुद्रा आर्जन गरेको देखाएको थियो।

उक्त अध्ययनको प्रतिवेदनमा उल्लेख भएअनुसार नेपालले सन् सन् २०२२ मा ५१ करोड ५० लाख अमेरिकी डलर बराबरको सूचना प्रविधिसम्बन्धी सेवा निर्यात गरेको थियो।

यद्यपि सूचना प्रविधिसम्बन्धी सेवाबाट नेपालमा कति आम्दानी भइरहेको छ भन्ने एकीकृत तथ्याङ्क सरकारी निकायहरूबाट प्राप्त गर्न सकिँदैन।

जानकारहरू पछिल्ला वर्षहरूमा नेपालमा सूचना प्रविधिसँग सम्बन्धित आम्दानी व्यापक बढेको र त्यसबाट धेरैले रोजगारी पाएको बताउँछन्। तर त्यसमा एआईसँग सम्बन्धित कामको हिस्सा कति छ भन्ने स्पष्ट छैन।

बीबीसी न्यूज नेपाली